Jest to wyrób włókienniczy płaski powstający w wyniku przeplatania ze sobą (według założonego splotu).
Struktura tkaniny
Tkaniny, w odróżnieniu od pozostałych typów płaskich wyrobów włókienniczych, powstają zawsze z dwóch układów nitek - osnowy i wątku. Połączenie tych dwóch układów według określonego porządku (splotu) tworzy strukturę tkaniny. Właściwości nitek osnowy i wątku wpływają na właściwości wytworzonej z nich tkaniny. Zatem podstawowe parametry struktury tkaniny to:
Splot tkacki – wpÅ‚ywa na wyglÄ…d i przeznaczenie tkaniny. Możliwość łączenia splotów powoduje, że otrzymuje siÄ™ olbrzymiÄ… liczbÄ™ rozwiÄ…zaÅ„ splotowych tkanin o różnym przeznaczeniu.
Liczność (gÄ™stość) osnowy i wÄ…tku – wpÅ‚ywa na elastyczność i przepuszczalność tkaniny.
Wrobienie osnowy i wÄ…tku – w tkaninie nitki osnowy i wÄ…tku oplatajÄ… nitki ukÅ‚adu przeciwnego, tworzÄ…c liniÄ™ falistÄ…. Wskutek tego dÅ‚ugość nitki osnowy w 1 metrze tkaniny jest nieco wiÄ™ksza niż 1 metr, a dÅ‚ugość pojedynczego wÄ…tku jest wiÄ™ksza niż szerokość tkaniny. Różnica ta zależy od splotu tkackiego, licznoÅ›ci nitek osnowy i wÄ…tku, gruboÅ›ci nitek oraz techniki wytwarzania. Stosunek tej różnicy do pozornej dÅ‚ugoÅ›ci sfalowanej nitki w tkaninie wyrażony w procentach okreÅ›la tzw. wrobienie (osnowy lub wÄ…tku), które w wiÄ™kszoÅ›ci tkanin wynosi od kilku do kilkunastu procent. W niektórych typach tkanin wrobienie nitek może osiÄ…gać nawet kilkaset procent. Wielkość wrobienia ma wpÅ‚yw na elastyczność i przepuszczalność tkaniny.
Grubość – numer przÄ™dzy i jej rodzaj ma zasadniczy wpÅ‚yw na przeznaczenie tkaniny.
Zmiana jednego lub kilku parametrów zmienia radykalnie właściwości tkaniny, takie jak grubość, masę powierzchniową (gęstość powierzchniową), elastyczność, przepuszczalność itp. Zatem dla tkaniny o określonym przeznaczeniu należy indywidualnie dobrać poszczególne parametry.
Proces wytwarzania tkaniny nazywa się tkaniem i wykonywany jest na krosnach tkackich (ręcznych lub mechanicznych). Półproduktem do produkcji tkanin jest przędza tkacka..
Tkaniny można podzielić ze względu na różne kryteria:
Przeznaczenie użytkowe. Właściwości użytkowe tkanin są uzależnione od surowca z jakiego zostały wykonane, grubości (numeru) nitek, splotu oraz liczności osnowy i wątku. Ponieważ każdy z surowców wymaga nieco innego wyposażenia tkalni, poszczególne zakłady produkcyjne wytwarzają na ogół tylko jeden typ tkanin. Tkaniny z takich surowców jak len, konopie, bawełna można produkować przy użyciu takich samych maszyn. Natomiast tkactwo wełny lub jedwabiu wymaga innego wyposażenia zarówno tkalni, działu przygotowawczego, jak i działu wykończenia tkanin. Zatem podział tkanin według tego kryterium jest podziałem branżowym.
Wyodrębniono tu asortymenty tkanin:
Próbki różnych tkanin
lnianych i konopnych
pościelowe
bieliźniane
odzieżowe
stołowe (obrusowe)
dekoracyjne
specjalne (techniczne)
bawełnianych
pościelowe
bieliźniane
odzieżowe
stołowe (obrusowe)
dekoracyjne
specjalne (techniczne)
jutowych
wełnianych i wełnopodobnych
ubraniowe
płaszczowe
sukienkowe
kostiumowe
mundurowe
koce
szale, chustki
jedwabnych
pościelowe
bieliźniane
odzieżowe
stołowe (obrusowe)
dekoracyjne
Splot tkacki
gładkie - wykonane w splotach zasadniczych
wzorzyste - tkane w splotach pochodnych od zasadniczych lub ich kombinacjach
żakardowe - wzorzyste, wielkoformatowe ograniczone tylko fantazją projektanta i wielkością (podziałem) maszyny żakardowej.
KolorystykÄ™:
jednobarwne - osnowa i wątek w tym samym kolorze. Stosowane na wyroby pościelowe
barwnie tkane – zastosowanie wielobarwnej osnowy pozwala uzyskać pasy podÅ‚użne, zaÅ› wielobarwny wÄ…tek umożliwia uzyskanie na tkaninie pasów poprzecznych. Przez użycie wielobarwnej osnowy i wielobarwnego wÄ…tku uzyskujemy kraty. Zastosowanie mechanizmów nicielnicowych lub maszyny żakardowej umożliwia uzyskanie tkanin wzorzystych. Stosowane na wyroby Å›cierkowe, obrusy, zasÅ‚ony.
drukowane – jednobarwnie tkane tkaniny poddawane sÄ… drukowaniu. Na tkaniny jednobarwne (biaÅ‚e lub szare) nakÅ‚adane sÄ… jedno- lub wielobarwne wzory technikÄ… sitodruku. Stosowane na wyroby obrusowe, Å›cierkowe, zasÅ‚onowe. CzÄ™sto przez naÅ‚ożenie sitodruku "poprawia" siÄ™ jakość tkaniny, przez zamaskowanie niewielkich błędów tkackich przez druk
barwione - tkane jako jednobarwne są poddawane barwieniu w procesie wykończenia
StrukturÄ™:
jednowarstwowe – wyglÄ…d tkaniny po obu stronach jest podobny lub, w przypadku atÅ‚asu (atÅ‚as osnowowy), strona lewa jest negatywem strony prawej.
wielowarstwowe – na każdej stronie tkaniny może wystÄ™pować zupeÅ‚nie inny wzór. TechnikÄ… tÄ… sÄ… wykonywane na przykÅ‚ad kapy i grube koce
Fakturę zewnętrzną
tkaniny gładkie - obie strony tkaniny są gładkie z wyraźnie widoczną strukturą (splotem)
tkaniny z okrywą włosową (runową) - najczęściej jedna strona tkaniny posiada włókienną, puszystą okrywę, zasłaniającą strukturę tkaniny. Okrywę włókienną otrzymać można w trakcie tkania, np. welury lub w procesie wykończenia tkaniny, np. welury drapane (flanele, koce)
tkaniny z okrywÄ… pÄ™telkowÄ… (frotte, tkanina epinglé – jedno- lub dwustronne, pokryte częściowo lub caÅ‚kowicie (zależnie od wzoru) okrywÄ… pÄ™telkowÄ…. Tkaniny tego typu, zależnie od rodzaju włókien i techniki wytwarzania, stosowane sÄ… na rÄ™czniki, pÅ‚aszcze kÄ…pielowe, zasÅ‚ony, obicia mebli, narzuty.
tkaniny z okrywÄ… mieszanÄ… – fragmenty wzoru wypeÅ‚nione okrywÄ… pÄ™telkowÄ…, a inne wypeÅ‚nione runem, jedno- lub dwustronne (niektóre plusze)
tkaniny z reliefem - powierzchnia tkaniny jest wyraźnie wklęsło-wypukła (piki, sztruksy, gofry)
Przede wszystkim trzy zasady, które należy znać. Zarówno w tkaninach jak i dzianinach.
Tkaniny artystyczne
Osobną grupę tworzą tkaniny ludowe i artystyczne. Wytwarzane najczęściej w sposób chałupniczy, ręcznie, na prostych, drewnianych warsztatach tkackich, lub nawet na drewnianych ramach przy pomocy specjalnego grzebyka lub ciężkiego widelca. Surowcem do wykonywania takich tkanin jest średnio gruba, podwójna przędza lniana lub konopna na osnowę i bardzo gruba, pojedyncza, ręcznie przędziona, przędza wełniana na wątek. Jako wątek stosuje się również ścinki tkanin, futer, łodygi traw, słomę, trzcinę, pędy bambusa, a nawet cienkie listewki drewniane. Najczęściej stosowanymi w tych tkaninach splotami tkackimi jest splot płócienny lub skośny. Wspólną cechą tych tkanin jest wzór tworzony przez barwny, nitkowany (fakturowany) wątek. Wszystkie te tkaniny rozpoczyna się i kończy odcinkiem (ok. 2 cm) tkaniny, wykonanej wątkiem z takiej samej przędzy jak osnowa. Z wolnych końców osnowy wykonuje się frędzle. Ten typ tkanin produkują również małe zakłady rzemieślnicze.
Można tu wyodrębnić:
Ludowe:
pasiaki - tkaniny o szerokoÅ›ci ok. 140 cm, wykonywane najczęściej chaÅ‚upniczo, gdzie osnowa i wÄ…tek wykonane sÄ… z rÄ™cznie przÄ™dzionej cienkiej weÅ‚ny. Zastosowanie na wÄ…tek przÄ™dzy barwionej na różne kolory daje w efekcie tkaniny o poprzecznych pasach. . Wzór tworzÄ… zarówno osnowa jak i wÄ…tek. Zastosowanie – narzuty
chodniki – tzw. szmaciaki, tkaniny o szerokoÅ›ci od 60 do 80 cm. Na bazie lnianej lub konopnej osnowy, podwójnej lub potrójnej, przeplatany jest w splocie płóciennym wÄ…tek ze Å›cinków starych tkanin. Kolory ukÅ‚adane sÄ… zupeÅ‚nie przypadkowo, dajÄ…c mieszaninÄ™ kolorowych poprzecznych kresek, lub grupami w jednym kolorze, dajÄ…c efekt poprzecznych pasów.
futrzaki – tkaniny o szerokoÅ›ci od 80 do 140 cm, osnowa lniana lub konopna, podwójna lub potrójna, wÄ…tek wykonany ze Å›cinków futer daje dość gruby wyrób o ciekawej kolorystyce i fakturze. Wzór tworzy puszysty wÄ…tek. Stosowane jako narzuty, dywaniki itp.
kapy - tkaniny wykonywane z wykorzystaniem maszyn Jacquarda, z przędzy bawełnianej (wątek) i jedwabnej (osnowa). Tkaniny o wymiarach ok. 1,8 x 2,2 m i wielkoformatowych wzorach, wielowarstwowe. Wzór tworzy barwna osnowa. Stosowane jako narzuty
maty - dekoracyjne tkaniny w których osnowę stanowi mocna przędza lniana, natomiast jako wątek stosuje się różne materiały takie jak słoma, trzcina, bambus lub cienkie drewniane listewki.
Artystyczne – kilimy pÅ‚ochowe i grzebyczkowe
sumaki – tkaniny o różnych wymiarach, wykonane caÅ‚kowicie z weÅ‚ny, których cechÄ… charakterystycznÄ… jest reliefowa powierzchnia. Tworzy jÄ… wzór wykonany z wÄ…tku haftujÄ…cego. OsnowÄ™ i wÄ…tek wiążący wykonuje siÄ™ z jednobarwnej przÄ™dzy podwójnej lub potrójnej, a wÄ…tek haftujÄ…cy z grubszej, wielobarwnej przÄ™dzy pojedynczej. WÄ…tek haftujÄ…cy przeplata siÄ™ nad czterema nitkami osnowy w prawo, nastÄ™pnie pod dwiema w lewo, dalej nad czterema w prawo, pod dwiema w lewo itd. WÄ…tkiem tym zapeÅ‚nia siÄ™ tylko miejsca tworzÄ…ce wzór na tle płótna z osnowy i wÄ…tku wiążącego. Po każdym zapeÅ‚nieniu wszystkich elementów wzoru wÄ…tkiem haftujÄ…cym przerzuca siÄ™ wÄ…tek wiążący
kilimy płochowe - dekoracyjne tkaniny o dość dużej grubości tkane przy użyciu grubo przędzionej wełny (wątek) na lnianej osnowie. Każdy wątek przybijany jest do krawędzi tkaniny, która tworzy linię prostą, płochą. Stosuje się tu kolorowe geometryczne wzory. We wzorach nie występują praktycznie linie krzywe. Każdy wzór to zbiór większych lub mniejszych kwadratów (kostek). Linie ukośne wzoru mają formę schodków. Schodki są tym bardziej widoczne im grubszy zastosowano wątek. Wzór tworzy barwny wątek, całkowicie przykrywający nitki osnowy
kilimy grzebyczkowe – gobeliny, wielobarwne obrazy, tworzone sÄ… najczęściej z półproduktów podobnych jak kilimy pÅ‚ochowe, ale zupeÅ‚nie innÄ… technikÄ…. Wzór tworzy barwny wÄ…tek, caÅ‚kowicie przykrywajÄ…cy nitki osnowy, co jest nadrzÄ™dnÄ… zasadÄ… przy tworzeniu tego typu wyrobu. JeÅ›li we wszystkich typach tkanin wÄ…tek ukÅ‚ada siÄ™ poprzecznie wzdÅ‚uż linii prostej, to w gobelinie wÄ…tek jest ukÅ‚adany w sposób pozornie chaotyczny, tworzÄ…c różne linie krzywe, tzw. pagórki. Dlatego do przybijania wÄ…tku używa siÄ™ specjalnego ciężkiego grzebyka (stÄ…d nazwa). Do wytwarzania gobelinów stosuje siÄ™ wÄ…tek weÅ‚niany lub jedwabny, o różnej gruboÅ›ci, barwiony na wiele odcieni kolorów. Daje to możliwość uzyskania "barwnych obrazów". Efekt podobny do grafiki rastrowej. W projektach gobelinów należy unikać dÅ‚ugich linii pionowych, ponieważ pozostajÄ… wówczas nieprzewiÄ…zane nitki osnowy (dziury). Niektórzy twórcy pozostawiajÄ… takie dziury, traktujÄ…c je jako dodatkowy efekt artystyczny, inni rÄ™cznie zszywajÄ… je od lewej strony. Gobeliny wykonywane w Å›redniowieczu, z cienkiej przÄ™dzy jedwabnej lub weÅ‚nianej, nazywano tapiseriami lub oponami. TÄ… samÄ… technikÄ… wykonane sÄ… również arrasy.
Wykończenie tkanin
Wszystkie tkaniny, bez wzglÄ™du na to jak zostaÅ‚y wytworzone, muszÄ… zostać poddane procesowi wykoÅ„czenia. Polega on na usuniÄ™ciu z powierzchni luźnych włókienek, praniu, czasem nakÅ‚adaniu specjalnej apretury uszlachetniajÄ…cej. W tym celu tkanina jest strzyżona lub opalana (usuniÄ™cie luźnych włókien), bielona (tkaniny lniane), prana, apreturowana (klejona), maglowana. Czasem w procesie wykoÅ„czenia tkanina jest drapana (wytworzenie okrywy wÅ‚osowej – welury drapane) lub barwiona.
Proces wytwarzania tkaniny kończy przeglądanie, klasyfikacja, dublowanie tkanin o szerokości powyżej 120 cm i belowanie tkaniny.
klasyfikacja - organoleptyczna ocena jakości tkaniny, zakwalifikowanie do jednej z klas jakościowych
dublowanie - złożenie tkaniny na połowę wzdłuż osnowy, w celu zmniejszenia wymiarów beli
belowanie - nawijanie tkaniny na specjalną "deskę" wykonaną z kilku płyt tektury falistej o szerokości ok. 25 do 30 cm i grubości ok. 15 mm lub kartonową rurę o średnicy 50 do 80 mm.
Niektórzy producenci konfekcjonują swoje wyroby. Polega to na cięciu, obrębieniu lub obszyciu brzegów, np. bielizna pościelowa, stołowa, koce, dywany, ręczniki, ścierki itp.
Wyróżniamy trzy biegi nitki:
prosty,poprzeczny, skośny
Nitka prosta - tkanina cięta zgodnie z kierunkiem nitki prostej jest bardziej wytrzymała na rozerwanie i rozciąganie. W tkaninie bieg nitki prostej odpowiada nitom osnowy, w dzianinach - ułożeniu oczek w kierunku równoległym do kolumienek.
Nitka poprzeczna - W tkaninach bieg tej nitki odpowiada nitkom wątku, w dzianinach - ułożeniu oczek w kierunku równoległym do rządków.
Nitka skośna -Cięci po skocie umożliwia szczególnie kreatywne podejście do tkaniny, gdyż staję się ona elastyczna, dobrze się układa oraz drapuje. Skos to linia przebiegająca pod kątem 45 stopni do nitki prostej. "ze skosu" szyję się ubiory o miękko układającej się "lejącej" linii. Zarówno tkanina, jak i dzianina mogą być krojone po skosie.
Innymi przydatnymi pojęciami jest
Krajka i Belka